آموزش لیتوگرافی
آموزش لیتوگرافی
و تهیه فیلم و زینک
لیتوگرافی (Lithography) یکی از روش‌های قدیمی و در عین حال پرکاربرد چاپ افست است که بر اصل “دفع متقابل آب و چربی” بنا شده است. این روش در صنعت چاپ، به خصوص برای تولید آثار هنری، بسته‌بندی، کتاب‌ها و مجلات کاربرد فراوانی دارد. فرآیند تهیه فیلم و زینک (Zinco) مراحل حیاتی در این روش چاپی محسوب می‌شوند.
۱. لیتوگرافی: اصول و فرآیند
- اصل فیزیکی: اساس لیتوگرافی بر پایه دفع متقابل دو ماده استوار است: آب و چربی (روغن). سطحی که برای چاپ استفاده می‌شود، معمولاً یک سنگ آهک صاف (در روش‌های سنتی) یا صفحات فلزی مخصوص (مانند آلومینیوم) است.
- نگاتیو (Negative): در این مرحله، طرح مورد نظر بر روی سطح چاپ (سنگ یا صفحه) منتقل می‌شود.
- اچینگ (Etching): سطح چاپ با محلول‌های شیمیایی (معمولاً اسید) پردازش می‌شود. مناطقی که قرار است جوهر جذب کنند (طرح)، چربی‌دوست (لیپوفیلیک) و مناطق سفید (بدون طرح) آب‌دوست (هیدروفیلیک) می‌شوند.
- حساسیت به چربی و آب: سطح طرح‌دار (چربی‌دوست) جوهر چاپی را جذب می‌کند، در حالی که مناطق بدون طرح (آب‌دوست) توسط لایه‌ای از آب پوشانده می‌شوند و جوهر را دفع می‌کنند.
- کلمات کلیدی: چاپ افست، لیتوگرافی، چاپ سنگی، آب و چربی، دفع متقابل، سطح چاپ، نگاتیو، طرح، اچینگ، اسید، لیپوفیلیک، هیدروفیلیک، جوهر، آب.
۲. تهیه فیلم (Plate Making / Film Positives)
در چاپ افست مدرن، به جای سنگ، از صفحات فلزی (معمولاً آلومینیوم) استفاده می‌شود. فرآیند تهیه این صفحات شامل مراحل زیر است:
- آماده‌سازی سطح صفحه: صفحه آلومینیومی ابتدا با فرآیندهایی مانند گرینینگ (Graining) یا الکترولیتیک گراینینگ (Electrolytic Graining) آماده می‌شود تا سطحی مات و متخلخل پیدا کند. این امر به چسبندگی بهتر لایه‌های حساس و محلول‌های پوششی کمک می‌کند.
- پوشش‌دهی با لایه حساس: سطح صفحه با محلولی حساس به نور (Photo-sensitive coating) پوشانده می‌شود. این محلول‌ها معمولاً بر پایه رزین‌های حساس به نور (Photo-resins) مانند کلوئیدال سلفید (Colloidal Sulfide) یا دی‌کرومات (Dichromate) هستند.
- انتقال طرح (Exposure): طرح مورد نظر ابتدا به صورت نگاتیو (اگر از صفحات مثبت استفاده شود) یا پوزتیو (اگر از صفحات منفی استفاده شود) روی فیلم شفاف (Film Positive) منتقل می‌شود. این فیلم سپس بر روی صفحه حساس قرار گرفته و با نور (معمولاً نور فرابنفش – UV) تابش داده می‌شود.
- صفحات مثبت (Positive Plates): در این روش، مناطقی از لایه حساس که در معرض نور قرار می‌گیرند، سخت و مقاوم می‌شوند. سپس با محلول ظهور (Developer)، نواحی نوری (طرح) باقی مانده و نواحی بدون نور (سفید) پاک می‌شوند.
- صفحات منفی (Negative Plates): در این روش، نواحی که در معرض نور قرار می‌گیرند، نرم و قابل شستشو شده و پاک می‌شوند. نواحی بدون نور (طرح) باقی می‌مانند.
- ظهور (Developing): پس از نوردهی، صفحه با ماده ظهور کننده پردازش می‌شود تا طرح نهایی روی صفحه شکل بگیرد.
- پوشش محافظ (Gumming): در نهایت، صفحه با محلول صمغ عربی (Gum Arabic) پوشانده می‌شود تا نواحی بدون طرح (آب‌دوست) محافظت شده و از اکسید شدن و جذب جوهر جلوگیری شود.
- کلمات کلیدی: صفحه آلومینیومی، گرینینگ، الکترولیتیک گراینینگ، لایه حساس، رزین حساس به نور، نوردهی، نور UV، فیلم شفاف، نگاتیو، پوزتیو، ظهور، ظهور کننده، صمغ عربی، محافظت، چسبندگی.
۳. تهیه زینک (Zinc Plate / Photo-engraving)
زینک در گذشته بیشتر به چاپ فلزی (Metal Engraving) اشاره داشت و در لیتوگرافی، به طور خاص برای چاپ رنگی یا تکثیر خطوط نازک و جزئیات ریز استفاده می‌شد. اگرچه امروزه صفحات آلومینیومی جایگزین زینک شده‌اند، اما فرآیند تهیه آن‌ها مشابه است.
- چاپ فلزی (Metal Engraving): در گذشته، طرح بر روی صفحه فلزی (مانند روی یا مس) حکاکی یا اچ می‌شد.
- فرآیند فتوشیمیایی (Photochemical Process): برای تهیه زینک در چاپ افست، فرآیندی شبیه به تهیه صفحات آلومینیومی طی می‌شود. صفحه فلزی با لایه‌ای حساس به نور پوشانده شده، طرح با نوردهی منتقل و سپس با ظهور کننده پردازش می‌شود.
- کاربرد زینک: زینک به دلیل قابلیت خوب در جذب جوهر و حفظ جزئیات، برای چاپ خطوط ظریف، متون کوچک، و تصاویر سیاه و سفید (به خصوص در روش‌های قدیمی‌تر) مناسب بود. در چاپ رنگی، برای هر رنگ یک صفحه زینک جداگانه تهیه می‌شد.
- کلمات کلیدی: زینک، فلز روی، مس، چاپ فلزی، حکاکی، اچ کردن، فتوشیمیایی، جزئیات ریز، خطوط ظریف، متون، تصاویر سیاه و سفید، چاپ رنگی، صفحه رنگ.
اهمیت دقت در فرآیند:
دقت در هر یک از مراحل تهیه فیلم و زینک (یا صفحات آلومینیومی) برای کیفیت نهایی چاپ بسیار حیاتی است. از کیفیت فیلم گرفته تا دقت در نوردهی و ظهور، همه بر وضوح طرح، انتقال صحیح رنگ و کیفیت چاپ تأثیرگذار هستند. چاپچیان ماهر و اپراتورهای صحنه نقش کلیدی در اطمینان از صحت این فرآیندها دارند.
لیتوگرافی کاری گرافیک انجام کلیه خدمات لیتوگرافی و تهیه فیلم و زینک پلیت در سایزهای مختلف در خدمت شما مشتریان گرامی.
